Truwerzy to odpowiednicy trubadurów, działający w XII i XIII wieku na północy Francji i tworzący w języku starofrancuskim (podczas gdy trubadurzy w oksytańskim). Pierwsi truwerzy wywodzili się z arystokracji, późniejsi głównie z mieszczaństwa.
Z imienia znamy ponad 260 truwerów, wśród nich m.in. Thibaut de Champagne (Tybald z Szampanii), Colin Muset czy Adam de la Halle (autor słynnej śpiewogry Gra o Robinie i Marion).
Poza pieśniami o miłości pisali też pieśni religijne, śpiewane dysputy czy opisy spotkania rycerza z pasterką. Pod względem formy popularnością cieszyły się zwłaszcza te zawierające refren – rondeau i virelai. Zachowało się ponad 2100 wierszy truwerów, z czego około 1400 wraz z muzyką.
Utwór muzyczny – nagranie i tłumaczenie tekstu
Thibaut de Champagne (Tybald z Szampanii, XIII w.) – chanson d’amour Aussi comme l’unicorn sui
Aussi comme unicorne sui qui s’esbahist en regardant, quant la pucele va mirant. Tant est lié de son ennui pasmee chiet en son giron; lors l’ocit on en traïson. Et moi ont mort d’autel semblant, Amors et ma dame pour voir; Mon cuer ont, n’en puis point ravoir.
Jestem jak jednorożec[1], który w zdumieniu i tęsknocie spogląda na dziewczę. Tak jest upojony swym cierpieniem, że pada zemdlony u jej stóp; wtedy zostaje zdradziecko zabity. W taki właśnie sposób zabiły i mnie Miłość[2] i moja Pani, prawdę mówię, mają moje serce i nie jestem w stanie go odzyskać.
Dame, quant je devant vos fui et je vos vi premierement, mes cuers aloit si tresaillant qu’il vos remest quant je m’en mui. Lors fu menés sanz raençon en la douce chartre en prison, dont li piler sont de talent et li huis sont de biau veoir et li anel de bon espoir.
O Pani, gdy stanąłem przez Tobą i ujrzałem Cię po raz pierwszy, moje serce chciało wyskoczyć mi z piersi, i zostało z Tobą, gdy ja musiałem odjechać. Zostało uprowadzone, jak bezcenny zakładnik, do najdroższego więzienia o kolumnach z pragnienia, bramach o pięknym widoku i kajdanach wykutych z nadziei.
De la chartre a la clef Amors, et si i a mis trois portiers: Biau Semblant a non li premiers, et Biautez ceus en fait seignors; Dangier a mis a l’uis devant, Un ort felon, vilain, puant, qui mult est maus et pautoniers. Cist troi sont et viste et hardi; mult ont tost un home saisi.
(…)
Klucz do tego więzienia jest w rękach Miłości, która postawiła tam trzech strażników: Wdzięczny Wygląd jest z nich pierwszy, Uroda wszystkim przewodzi, a przy bramie głównej czuwa Groźny, niegodziwiec brudny prostak, śmierdzący łotr, najgorszy łajdak. Wszyscy trzej są szybcy i śmiali; schwytać mogą w mgnieniu oka.
(…)
Dame, je ne dout mes riens plus fors tant que faille a vos amer. Tant ai apris a endurer que je sui vostres tout par us; Et se il vos en pestoit bien, ne m’en puis je partir por rien que je n’aie le remenbrer et que mes cuers ne soit adés en la prison et de moi pres.
Pani, przed niczym nie drżę tak bardzo jak przed tym, iż mógłbym Cię zawieść. Nauczyłem się już tyle znosić, że cały jestem Wasz. I nawet jeśli uważasz to za męczące, nic nie skłoni mnie do odejścia, bez zachowania w pamięci tego wszystkiego. Moje serce na zawsze pozostanie w Twoim więzieniu, a ja blisko niego.
Dame, quant je ne sai guiler, merciz seroit de saison mes de soustenir si grevain fes.
O Pani, ponieważ nie potrafię kłamać, czas nadszedł na moją nagrodę za noszenie tak ciężkiego brzemienia.
tłum. dr Agnieszka Budzińska-Bennett
[1] Mitologiczne zwierzę, które schwytać można było jedynie za pomocą niewinnego dziewczęcia. [2] Amors (Miłość), Biau Semblant (Wdzięczny Wygląd), Biautez (Uroda) i Dangier (Groźny) to alegoryczne postaci ze słynnej XIII-wiecznej Powieści o Róży (Roman de la Rose) Wilhelma z Lorris i Jana z Meun. Tłumaczenie imion na podstawie wydania polskiego, które ukazało się nakładem PIW 1997 (Bibliotheca Mundi) w przekładzie M. Frankowskiej-Terleckiej i T. Giermak-Zielińskiej.
Zapis nutowy
(kliknij w jeden z rogów grafiki, aby wyświetlić ją na pełnym ekranie) Paris, Bibliothèque nationale, fonds français 846 (Chansonnier Cangé), f. 1r
Audiobook
Opis
Tybald z Szampanii to jeden z najbardziej cenionych truwerów – odpowiedników trubadurów, działających na północy Francji i tworzących w języku starofrancuskim (oil, podczas gdy trubadurzy pisali w języku oc – oksytańskim). Możemy podziwiać ponad 60 jego kompozycji – to truwerowy rekord! Zapisano je m.in. w słynnym Chansonnier du Roi (Śpiewniku Królewskim). Określenie „królewski” pasuje zresztą do Tybalda jak ulał. Sam był bowiem władcą Nawarry, a jego prababcia Eleonora Akwitańska, królowa Francji i Anglii, to jedna z najpotężniejszych kobiet, jaka chodziła po ziemi w średniowieczu. Ciekawostka: była ona też wnuczką trubadura Wilhelma IX Akwitańskiego! A tym samym praprapradziadka Tybalda… Siła muzycznych genów!
Truwerzy pisali głównie o miłości, podobnie jak trubadurzy. Ba, często to właśnie dzięki przepisywanym przez truwerów i klasztornych skrybów manuskryptom dowiadujemy się o losach trubadurów i ich dziełach. Trubadurzy i truwerzy przez długi czas działali równolegle, ale na twórczość tych drugich znacznie silniej oddziaływał szerszy rozwój kulturalny, rozkwit uniwersytetu paryskiego i ekspansja mieszczaństwa. To dlatego pierwsi truwerzy wywodzili się jeszcze z arystokracji, jednak z czasem do ich grona przenikało coraz więcej mieszczan.
Z imienia znamy ponad 260 truwerów, z których szczególną uwagę zwracają:
Chrétien de Troyes (czyli Krystian z Troyes), tworzący w II połowie XII wieku jeden z pierwszych truwerów, autor tekstów odnoszących się do legendarnego króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu. Jego Perceval… (którego urokowi wieki później ulegnie Richard Wagner) to pierwszy tekst literacki, w którym pojawia się odniesienie do Świętego Graala! Tworzył jednak głównie epikę, przez co dla niektórych nie jest on „klasycznym” truwerem.
Gautier de Coincy (Walter z Coincy), mnich benedyktyński, autor słynnego zbioru Cuda Matki Bożej (Les Miracles de Nostre Dame). Walter opisał tam cuda, jakie dokonały się za sprawą Maryi, w ponad 30 000 wersach. To ponad trzy razy więcej niż Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”! Jako muzykę w większości dobrał dobrze znane słuchaczom, wcześniej istniejące pieśni miłosne (kontrafaktura!), przetapiając niczym alchemik miłość profanum w sacrum.
Colin Muset (Mikołaj Muset), początkowo zwykły wędrowny muzyk, śpiewak i zabawiacz tłumów. Jednak siłą swego talentu awansował do rangi truwera.
Adam de la Halle, pieszczotliwie zwany Adamem Garbusem. Tworzył głównie w II połowie XIII wieku, gdy repertuar truwerów rozszerzył się już o pieśni polifoniczne. Pisał dzieła zarówno dla środowisk arystokratycznych, jak i mieszczańskich. Autor słynnej śpiewogry Gra o Robinie i Marion (Le Jeu de Robin et Marion). Jako pierwszy twórca świecki doczekał się manuskryptu poświęconego w całości jego dziełom!
Podobnie jak na południu Francji, również na północy znajdziemy kilka poetek-kompozytorek (truwerek), m.in. księżną Lotaryngii, utożsamianą z Gertrudą z Dabo. Także gatunki poetyckie truwerów przypominały te pisane przez trubadurów. Północnofrancuski odpowiednik kunsztownej canso to grand chant (określane współcześnie jako chanson d’amour). Truwerzy pisali też jednak znane nam już mniej wyrafinowane utwory, jak śpiewane dysputy pomiędzy dwoma truwerami (jeu-parti) czy opisy spotkania rycerza z pasterką (pastourelle). W ich repertuarze znajdziemy ponadto wiele pieśni religijnych, zwłaszcza o Maryi i wyprawach krzyżowych. Pod względem formy popularnością cieszyły się przede wszystkim te zawierające refren – rondeau i virelai.
Zachowało się ponad 2100 wierszy truwerów, z czego około 1400 (a więc około 2/3) wraz z muzyką. To kilkakrotnie większy odsetek niż u trubadurów!
Warto posłuchać też
Gautier de Coincy – „Ma viële”
Colin Muset – „En may”
Adam de la Halle – „Le jeu de Robin et de Marion” („Robins m’aime Robins m’a”)
Dodatkowe inspiracje
Czy w legendach o Królu Arturze tkwi cień prawdy? (dostępne napisy PL)
znasz inne inspirujące materiały odnoszące się do tego rozdziału? Prześlij je na adres hello@arkanamelomana.edu.pl. Chętnie opublikujemy je wraz z nazwiskiem autora nadesłanej propozycji.
